Dị ứng thức ăn ở trẻ sơ sinh: Dấu hiệu, nguyên nhân và cách xử trí an toàn

Dị ứng thức ăn ở trẻ sơ sinh là vấn đề sức khỏe thường gặp trong giai đoạn đầu đời, khiến nhiều bậc cha mẹ lo lắng. Hiểu rõ nguyên nhân, dấu hiệu và cách xử lý đúng sẽ giúp cha mẹ bảo vệ con tốt hơn, nuôi dưỡng an toàn và toàn diện cho hành trình Mẹ và Bé.

Dị ứng thức ăn ở trẻ sơ sinh là gì?

Dị ứng thức ăn ở trẻ sơ sinh là phản ứng quá mức của hệ miễn dịch với một số loại protein có trong thực phẩm. Cơ thể bé “nhận nhầm” các protein này là tác nhân có hại, từ đó kích hoạt phản ứng giải phóng histamin, gây nên các triệu chứng như nổi mẩn đỏ, phát ban, ngứa, sưng môi, nôn ói, tiêu chảy, thậm chí sốc phản vệ nếu không can thiệp kịp thời.

Những thực phẩm phổ biến gây dị ứng ở trẻ nhỏ gồm: sữa bò, trứng, đậu phộng, đậu nành, lúa mì, cá, tôm cua và các loại hạt. Tình trạng này có thể xuất hiện ngay trong giai đoạn bú mẹ hoặc khi trẻ bắt đầu ăn dặm.

Theo Tiến sĩ Nguyễn Xuân Xã – giảng viên Y học cổ truyền Trường Đại học Lương Thế Vinh, dị ứng thực phẩm ở trẻ nhỏ là dấu hiệu cho thấy hệ miễn dịch còn non yếu và dễ phản ứng với các yếu tố lạ. Nếu cha mẹ phát hiện sớm, theo dõi kỹ chế độ ăn và nhận tư vấn y tế đúng cách, phần lớn trẻ có thể giảm hoặc hết dị ứng sau giai đoạn phát triển hệ miễn dịch ổn định.

Nguyên nhân gây dị ứng thức ăn ở trẻ sơ sinh

Dị ứng thực phẩm có thể bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân khác nhau, trong đó yếu tố di truyền và cơ địa nhạy cảm đóng vai trò lớn. Nếu bố mẹ có tiền sử dị ứng, hen suyễn, viêm da cơ địa, thì nguy cơ trẻ bị dị ứng cũng cao hơn.

Một nguyên nhân phổ biến khác là hệ miễn dịch chưa hoàn thiện. Trong những tháng đầu đời, cơ thể bé vẫn đang học cách nhận diện và xử lý các loại protein trong thực phẩm, nên dễ phản ứng quá mức.

Ngoài ra, chế độ ăn của mẹ trong thời kỳ cho con bú cũng có thể là nguồn gây dị ứng gián tiếp. Một số protein từ thực phẩm mẹ ăn (như sữa bò, hải sản, trứng…) có thể truyền qua sữa mẹ, khiến bé bị nổi mẩn, nôn ói hoặc tiêu chảy.

Theo giảng viên Trường Cao đẳng Dược Sài Gòn, việc người mẹ không kiểm soát tốt khẩu phần ăn trong giai đoạn cho con bú dễ khiến trẻ bị “phơi nhiễm” sớm với dị nguyên. Phụ nữ sau sinh nên ăn uống đa dạng nhưng cần theo dõi phản ứng của bé với từng loại thực phẩm, đặc biệt là sữa bò và hải sản. Đây là yếu tố quan trọng trong chăm sóc sức khỏe Mẹ và Bé.

Dấu hiệu nhận biết dị ứng thức ăn ở trẻ sơ sinh

Các biểu hiện dị ứng có thể xuất hiện trong vòng vài phút hoặc vài giờ sau khi trẻ ăn. Triệu chứng thường gặp nhất là nổi mẩn đỏ, mề đay, ngứa, sưng quanh môi, mắt, hoặc toàn thân. Trẻ có thể quấy khóc, bỏ bú, nôn ói, tiêu chảy hoặc thậm chí khó thở, thở khò khè, mạch đập nhanh – đây là dấu hiệu của phản ứng dị ứng nặng, cần được cấp cứu ngay.

Đáng lưu ý, một số trường hợp “chân hàn giả nhiệt” – trẻ có biểu hiện da đỏ, nóng nhưng nguyên nhân bên trong lại do hệ miễn dịch suy yếu. Khi đó, không nên tự ý dùng thuốc hạ nhiệt hay thuốc chống dị ứng, mà cần đưa trẻ đến bệnh viện để được chẩn đoán chính xác.

Phân biệt dị ứng thức ăn và không dung nạp thực phẩm

Nhiều cha mẹ dễ nhầm lẫn giữa dị ứng và không dung nạp thực phẩm. Dị ứng là phản ứng của hệ miễn dịch, trong khi không dung nạp là rối loạn tiêu hóa, thường do thiếu enzyme như lactase (gây không dung nạp lactose).

• Dị ứng có thể gây phát ban, mề đay, sưng phù, thậm chí sốc phản vệ dù chỉ ăn một lượng nhỏ.
• Không dung nạp thường chỉ gây đầy hơi, đau bụng, tiêu chảy nhẹ và không đe dọa tính mạng.

Việc phân biệt hai tình trạng này giúp cha mẹ tránh hoang mang và chọn đúng hướng điều trị.

Cách xử trí khi trẻ bị dị ứng thức ăn

Khi trẻ có biểu hiện nhẹ như mẩn đỏ hoặc ngứa nhẹ, cha mẹ có thể chườm lạnh vùng da tổn thương bằng khăn mềm thấm nước mát để làm dịu. Giữ cho da bé khô thoáng, tránh cào gãi làm trầy xước.

Nếu triệu chứng lan rộng, trẻ khó thở, nôn liên tục hoặc sưng phù mặt, cần đưa trẻ đến bệnh viện ngay lập tức. Tuyệt đối không tự ý dùng thuốc kháng histamin, corticoid hay các mẹo dân gian như đắp lá, bôi mỡ trăn… vì có thể khiến tình trạng nặng hơn.

Bên cạnh xử trí tức thời, cha mẹ cần ghi nhớ thực phẩm đã gây phản ứng để loại bỏ khỏi chế độ ăn của trẻ. Nếu trẻ đang bú mẹ, người mẹ cũng cần kiêng tạm thực phẩm nghi ngờ để tránh dị ứng tái phát.

Phòng ngừa dị ứng thức ăn ở trẻ sơ sinh

Phòng bệnh luôn là cách bảo vệ tốt nhất cho sức khỏe trẻ thơ. Cha mẹ nên cho trẻ bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu, vì sữa mẹ chứa kháng thể giúp tăng cường miễn dịch tự nhiên, giảm nguy cơ dị ứng.

Khi bắt đầu ăn dặm, nên giới thiệu từng loại thực phẩm mới với lượng nhỏ, theo dõi phản ứng ít nhất 3 ngày trước khi thêm món khác. Không nên loại bỏ nhóm thực phẩm dễ gây dị ứng (như trứng hay cá) quá lâu, vì điều này có thể khiến trẻ nhạy cảm hơn về sau.

Ngoài ra, việc giữ môi trường sống trong lành, không khói thuốc, ít bụi bẩn, và đảm bảo vệ sinh khi chế biến thức ăn cũng góp phần giảm kích ứng hệ miễn dịch của bé.

Dị ứng thức ăn không chỉ là vấn đề y học mà còn là một phần trong giáo dục sức khỏe trẻ thơ. Cha mẹ cần được hướng dẫn cách nhận diện sớm triệu chứng, hiểu cơ chế miễn dịch của trẻ và xây dựng lối sống khoa học.

Theo Tiến sĩ Nguyễn Xuân Xã, việc giáo dục sớm cho phụ huynh về chăm sóc dinh dưỡng, hiểu biết về cơ địa và khả năng thích ứng của trẻ là bước quan trọng giúp giảm các bệnh lý dị ứng. Một đứa trẻ được nuôi dưỡng đúng cách từ những năm đầu đời sẽ có hệ miễn dịch khỏe mạnh, ít mắc bệnh vặt và phát triển toàn diện cả thể chất lẫn trí tuệ.

Dị ứng thức ăn ở trẻ sơ sinh là tình trạng phổ biến nhưng hoàn toàn có thể kiểm soát nếu cha mẹ hiểu rõ nguyên nhân, theo dõi kỹ phản ứng của trẻ và xử lý đúng cách. Dinh dưỡng hợp lý, bú mẹ đầy đủ, môi trường sống lành mạnh cùng sự đồng hành của chuyên gia y tế chính là nền tảng vững chắc để bảo vệ sức khỏe Mẹ và Bé trong những năm đầu đời.