Sụt cân sinh lý ở trẻ sơ sinh: Khi nào thì đáng lo?

Sau khi sinh, nhiều cha mẹ thường lo lắng khi thấy cân nặng của con sụt giảm so với lúc mới chào đời. Tuy nhiên, không phải trường hợp nào sụt cân cũng là dấu hiệu bệnh lý. Trên thực tế, phần lớn trẻ sơ sinh đều trải qua giai đoạn sụt cân sinh lý – một hiện tượng hoàn toàn bình thường trong quá trình thích nghi với môi trường sống bên ngoài bụng mẹ.

Theo các chuyên gia, việc hiểu rõ nguyên nhân, dấu hiệu và cách chăm sóc đúng cách trong giai đoạn này đóng vai trò quan trọng giúp đảm bảo sức khỏe Mẹ và Bé, hỗ trợ quá trình tăng trưởng ổn định của trẻ trong những tháng đầu đời.

Sụt cân sinh lý ở trẻ sơ sinh là gì?

Sụt cân sinh lý là hiện tượng cân nặng của trẻ giảm nhẹ trong vài ngày đầu sau sinh, thường không vượt quá 10% so với lúc mới chào đời. Sau đó, cân nặng sẽ tự hồi phục trong khoảng 10–14 ngày. Đây là phản ứng bình thường của cơ thể trẻ khi chuyển từ môi trường trong tử cung sang thế giới bên ngoài, nơi trẻ bắt đầu tự thở, tự bú và bài tiết.

Có hai dạng sụt cân sinh lý thường gặp:

• Sụt cân nhanh, hồi phục nhanh: Trẻ giảm 20–50g mỗi ngày trong 2–4 ngày đầu, sau đó cân nặng trở lại bình thường. Đây là nhóm chiếm khoảng 25% trẻ sơ sinh khỏe mạnh, bú mẹ tốt.
• Sụt cân chậm, hồi phục chậm: Cân nặng giảm trong 5–7 ngày đầu, đến khoảng ngày 12–14 mới hồi phục.

Theo TS. Nguyễn Xuân Xã – giảng viên Y học cổ truyền Trường Đại học Lương Thế Vinh, hiện tượng này là bình thường nếu trẻ vẫn bú tốt, ngủ ngoan, phản xạ bú và vận động bình thường. Sụt cân sinh lý không phải là bệnh. Đây là quá trình điều hòa tự nhiên giúp trẻ loại bỏ dịch dư thừa, phân su và thích nghi với môi trường mới. Cha mẹ chỉ cần theo dõi sát cân nặng và không nên quá lo lắng hay ép trẻ ăn uống quá mức.

Nguyên nhân gây sụt cân sinh lý ở trẻ sơ sinh

Có nhiều yếu tố khiến cân nặng trẻ giảm trong những ngày đầu đời, chủ yếu đến từ sự thay đổi sinh lý và chế độ dinh dưỡng ban đầu.

Mất nước tạm thời: Sau khi sinh, trẻ bài tiết nước tiểu, phân su và hơi thở khiến lượng nước trong cơ thể giảm. Do tuyến mồ hôi và thận của trẻ còn non nớt nên khả năng giữ nước kém, dẫn đến giảm cân nhẹ.

Trẻ bú không đủ sữa: Nếu lượng sữa mẹ chưa về hoặc trẻ bú chưa đúng cách, bé sẽ không nhận đủ dinh dưỡng cần thiết.

Theo Giảng viên Cao đẳng Dược Sài Gòn, việc cho trẻ bú sai tư thế hoặc thời gian bú quá ngắn có thể khiến bé nuốt phải nhiều khí, làm giảm lượng sữa hấp thu. Trẻ sơ sinh cần bú ít nhất 8–12 lần mỗi ngày trong những tuần đầu. Nếu bú ít hoặc không đúng cách, sụt cân có thể kéo dài và chuyển sang mức bất thường.

Trễ sữa ở mẹ: Một số bà mẹ bị trễ sữa sau sinh do sinh mổ, căng thẳng hoặc rối loạn nội tiết. Trong 2–3 ngày đầu, sữa non tiết ra ít khiến trẻ không đủ dinh dưỡng. Tuy nhiên, khi sữa về đều, cân nặng của bé sẽ nhanh chóng hồi phục.

Thay đổi môi trường sống: Khi còn trong bụng mẹ, trẻ sống trong môi trường nước ối ổn định. Sau sinh, cơ thể phải tự điều chỉnh thân nhiệt, hô hấp và tiêu hóa. Quá trình thích nghi này đòi hỏi năng lượng lớn, khiến cân nặng có thể giảm tạm thời.

Khi nào sụt cân trở nên bất thường?

Sụt cân sinh lý chỉ được xem là bình thường nếu trẻ giảm dưới 10% trọng lượng sơ sinh và hồi phục trong vòng 2 tuần. Nếu trẻ giảm quá 10%, kéo dài trên 15 ngày hoặc có các biểu hiện sau, cha mẹ cần đưa trẻ đi khám ngay:

• Bú kém, lười bú, bỏ bú hoàn toàn.
• Cơ thể mệt mỏi, da nhăn nheo, khô môi.
• Tiểu ít, nước tiểu sậm màu.
• Trẻ lờ đờ, không phản ứng linh hoạt.
• Có dấu hiệu sốt, nôn trớ hoặc tiêu chảy.

TS. Nguyễn Xuân Xã nhấn mạnh, nhiều phụ huynh nhầm lẫn sụt cân sinh lý với suy dinh dưỡng. Nếu trẻ giảm cân kèm mất nước, bú kém, chậm tăng cân quá 20 ngày sau sinh thì đây có thể là dấu hiệu bệnh lý cần được can thiệp sớm.

Cách chăm sóc và xử trí khi trẻ bị sụt cân sinh lý

Để giúp trẻ nhanh chóng hồi phục cân nặng, cha mẹ nên áp dụng một số biện pháp chăm sóc khoa học dưới đây:

Duy trì bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu: Sữa mẹ không chỉ là nguồn dinh dưỡng tốt nhất mà còn chứa nhiều kháng thể giúp tăng cường miễn dịch, hạn chế mất nước và ổn định cân nặng. Mẹ nên cho trẻ bú đúng tư thế, đảm bảo cả hai bầu vú được bú đều để tránh tắc tia sữa.

Cho trẻ bú thường xuyên và đủ thời gian: Trẻ sơ sinh cần bú cách nhau khoảng 2–3 giờ/lần, kể cả ban đêm. Mỗi cữ bú kéo dài 15–20 phút giúp trẻ hấp thu đủ sữa đầu và sữa cuối – nơi chứa nhiều chất béo giúp tăng cân hiệu quả.

Theo dõi cân nặng định kỳ: Nên kiểm tra cân nặng 2–3 ngày/lần trong tuần đầu, sau đó mỗi tuần một lần để kịp thời phát hiện dấu hiệu bất thường. Trẻ nên tăng trung bình 150–250g mỗi tuần trong tháng đầu đời.

Chăm sóc tinh thần và sức khỏe người mẹ: Căng thẳng, mất ngủ hay chế độ ăn kiêng sau sinh có thể khiến mẹ giảm tiết sữa. Việc bổ sung thực phẩm lợi sữa như gạo lứt, đu đủ xanh, cá hồi, sữa ấm… và duy trì tâm lý thoải mái sẽ giúp cải thiện nguồn sữa tự nhiên.

Tăng cường vệ sinh và giấc ngủ của trẻ: Trẻ sơ sinh cần ngủ 16–18 tiếng mỗi ngày để phát triển tốt. Không gian ngủ cần thoáng mát, tránh khói bụi, tiếng ồn, và phải được vệ sinh da thường xuyên để ngăn nhiễm khuẩn.

Sụt cân sinh lý là một phần trong quá trình phát triển tự nhiên của trẻ, nhưng chỉ được an toàn khi cả mẹ và bé đều được theo dõi sát sao. Theo dõi sức khỏe Mẹ và Bé định kỳ trong tháng đầu tiên là yếu tố quan trọng giúp phát hiện sớm các bất thường như vàng da, viêm rốn, mất nước hay sụt cân quá mức ở trẻ sơ sinh. Điều này giúp bác sĩ can thiệp kịp thời, tránh nguy cơ suy dinh dưỡng hoặc chậm phát triển.

Sụt cân sinh lý ở trẻ sơ sinh là hiện tượng phổ biến, không đáng lo nếu được theo dõi và chăm sóc đúng cách. Cha mẹ cần hiểu rõ giới hạn an toàn của sụt cân, quan sát các biểu hiện bú – ngủ – vận động của trẻ để kịp thời phát hiện dấu hiệu bất thường. Đồng thời, chăm sóc sức khỏe Mẹ và Bé toàn diện là nền tảng giúp trẻ phát triển khỏe mạnh trong những năm đầu đời.